سرفصل ها
عقد و قرارداد چیست ؟
اعمال حقوقی شامل عقد و ایقاع می باشد :
ایقاع : عمل حقوقی است که به وسیله ی اراده ی یک شخص شکل می گیرد ، مانند طلاق
عقد : در عقد حداقل دو اراده برای ایجاد اثر حقوقی لازم است ، مانند عقد اجاره
طبق ماده ۱۸۳ قانون مدنی ، عقد عبارتست از «اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد .» در واقع هر توافقی که بین افراد به وجود آید و براساس آن توافق ، افراد بپذیرند که کاری را انجام دهند ، عقد شکل خواهد گرفت . یعنی در اثر انعقاد عقد و قرارداد بین دو نفر یا چند نفر رابطه حقوقی ایجاد شده و آنها را در مورد یک موضوع خاص به یکدیگر مرتبط می کند .
تفاوت عقد و قرارداد چیست ؟
در قانون مدنی کشورمان بین کلمه عقد و قرارداد تفاوت قائل شده است ؛ اما افراد در عرف بین عقد و قرارداد از نظر معنا و جایگاه تفاوتی قائل نشده اند ؛ مثلاً بین عقد اجاره و قرارداد اجاره تفاوت معنایی وجود ندارد .
کلمه ی عقد برای عقود معینه مانند بیع ، بیع شرط ، معاوضه ، اجاره ، شرکت ، وکالت ، حواله ، کفالت ، صلح ، رهن و غیره می باشد ؛ اما ممکن است معاملات دیگری بین افراد منعقد شود که تحت هیچ یک از عقود معینه قرار نگیرند ؛ لذا در این معاملات کلمه ی قرارداد به کار برده می شود . قرارداد ها طیف وسیعی از انواع معاملات کاری و تجاری را در بر میگ یرند که شامل قرارداد های داخلی و بین المللی است .
* نکته: ذکر کلمه ی عقد و قرارداد در ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی ، نشانه ی به رسمیت شناختن و جایگاه یکسان عقود و قرارداد ها در قوانین کشورمان می باشد .
ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی : در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قرارداد ها ناشی شده باشد ، خواهان می تواند به دادگاهی رجوع کند که عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد می بایست در انجا انجام شود .
انواع عقد
براساس ماده ۱۸۴ قانون مدنی ، عقود به چند دسته تقسیم می شوند :
۱- عقد لازم
۲- عقد جایز
۳- عقد خیاری (وابسته به زمان)
۴- عقد منجز (بی قید و شرط)
۵- عقد معلق
عقد لازم و جایز چیست؟
عقود از جهت امکان و عدم امکان فسخ ، به عقد لازم و جایز تقسیم می شوند .
عقد لازم : قراردادی است که طرفین معامله حق فسخ آن را ندارند ؛ مگر در موارد مشخصی که به آنها اجازه داده شده باشد . مثلاً اگر در کالای مورد معامله ، عیبی وجود داشته باشد ، طرفین مختار هستند که معامله را فسخ کنند یعنی امکان فسخ معامله برای طرفین وجود دارد . معاملاتی مانند اجازه ، صلح ، بیع از عقود لازم هستندکه بدون دلیل هیچ یک از دو طرف حق فسخ آن را ندارند .
عقد جایز : قراردادی است که هر یک از طرفین معامله می توانند آن را فسخ کند ؛ یعنی رابطه ای که در اثر عقد جایز ایجاد می شود به گونه ای است که هر یک از طرفین هر زمانی که بخواهند می توانند آن را بدون هیچ علتی به هم بزنند و برای فسخ معامله از سوی یکی از طرفین نیازی به موافقت یا اعلام به طرف مقابل ندارند ؛ مانند عقد وکالت و عقد شرکت .
عقد خارج لازم چیست؟
سوال : برای اطمینان از فسخ عقد جایز چه کار می توان کرد ؟
جواب: به منظور اطمینان از فسخ عقد جایز می توان آن را به صورت شرط در ضمن عقد لازمی قرار داد . در واقع اگر یکی از طرفین معامله یا هر دوی آنها تمایل داشته باشند که عقد را تا پایان ادامه دهند ، می تواند فسخ آن را در ضمن یک عقد لازم دیگر شرط کنند . مثلاً طرفین برای جلوگیری از فسخ احتمالی قرارداد مضاربه که از عقود جایز است ، می توانند آن رادر ضمن یک عقد لازم مانند صلح یا بیع ، شرط کنند . از آنجا که صلح و بیع به عنوان عقود لازم ، خارج از قرارداد اول یعنی قرارداد مضاربه بسته می شود ، به آن اصطلاحاً عقد خارج لازم می گویند .
۳- عقد خیاری چیست ؟
براساس ماده ۱۸۸ قانون مدنی ، عقد خیاری عقدی است که برای طرفین معامله یا یکی از آنها یا برای ثالثی اختیار فسخ باشد . اجازه فسخ برخی قرارداد ها مشروط به گذر زمان مشخصی است . در واقع می توان گفت این نوع قرارداد ها جزء عقود لازم به شمار می روند و «عقود خیاری» نام دارند . در این معاملات طرفین ، توافق می کنند تا ظرف مدت مشخصی ، یکی از طرفین معامله یا هر دو طرف آن و یا حتی نفری دیگر که به او فرد ثالث گفته می شود ، اجازه داشته باشد معامله را فسخ کند .
۴- عقد منجز چیست ؟
براساس ماده ۱۸۹ قانون مدنی ، اگر اثر و نتیجه عقد ، مشروط به هیچ شرط و شروطی نباشد به آن عقد منجز می گویند .
۵- عقد معلق چیست ؟
عقد معلق ، نقطه مقابل عقد منجز است ؛ یعنی تأثیر عقد مشروط به تحقق امر دیگری باشد .
شرایط اساسی معامله و قرارداد
معامله در صورتی دارای آثار قانونی می شود که دارای شرایط زیر باشد :
۱- قصد و رضای طرفین قرارداد
۲- اهلیت طرفین قرارداد
۳- موضوع معین مورد معامله
۴- مشروعیت جهت معامله
۱- قصد و رضای طرفین قرارداد
منظور از قصد و رضای طرفین در زمان انجام معامله این است که آنها برای قرارداد بستن و انجام معامله ، دارای اراده ای سالم بوده و رضایت نیز داشته باشند و باید در محیطی به دور از تهدید ، زور ، فشار و اجبار تصمیم به بستن قرارداد بگیرند .
* نکته : دو کلمه ی قصد و رضا از نظر حقوقی با هم تفاوت هایی دارند و باید به ترتیب و پشت سر هم محقق شوند تا موجب اعتبار یک معامله گردند .
منظور از رضا در معامله چیست ؟ تمایلی است که پس از سنجش سود و زیان ناشی از بستن قرارداد در فرد ایجاد می شود .
منظور از قصد در معامله چیست ؟ همان تصمیمی است که شخص پس از رضایت به انجام معامله می گیرد و موجب بستن قرارداد می شود .
در واقع رضا به مرحله تصمیم گیری و قصد به مرحله اجرا مربوط می شود ؛ که در هیچ کدام از این دو مرحله نیز نباید کسی ، فرد را مجبور به انجام کار کرده باشد . علاوه بر قصد و رضا ، افرادی که وارد یک معامله می شوند ، باید دارای عقل و اختیار نیز باشند و برای انعقاد قرارداد ، اکراهی نداشته باشند .
۲- اهلیت طرفین قرارداد
شرط دوم صحت قراردادها اهلیت می باشد . کسی که اهلیت دارد به آن اهل می گویند و کسی که اهلیت ندارد محجور نام دارد .
محجور کیست ؟ در اصطلاح حقوقی به کسی محجور گفته می شود که به موجب قانون مجاز به دخل و تصرف در اموال و حقوق مالی خود نبوده ، بلکه اداره ی اموال وی بر عهده ی ولی ، وصی یا قیم گذاشته می شود . طبق ماده ۱۲۰۷ قانون مدنی ، محجور به سه دسته تقسیم می شود : صغار (کودکان) ، مجنون (دیوانه) ، سفیه (غیر رشید)
در واقع اهلیت ، شایستگی است که انسان برای دارا شدن حق و اعمال آن پیدا می کند . براساس ماده ۲۱۱ قانون مدنی ، طرفین معامله و قرارداد در صورتی اهل محسوب می شوند که بالغ ، عاقل و رشید باشند . (سن رشد در ایران برای انجام معاملات و تصرف در امور مالی ۱۸ سال تمام می باشد .)
اهلیت به دو صورت می باشد :
۱- اهلیت تمتع : شایستگی انسان برای دارا شدن حقوق مدنی و بهره مندی از آن ، به صورتی که دارای حق و تکلیف شود را اهلیت تمتع گویند . هر انسانی به محض زنده متولد شدن تا هنگام مرگ دارای اهلیت تمتع است .
۲- اهلیت استیفاء : به شایستگی انسان برای اعمال حقوقی ، اهلیت استیفاء گفته می شود . لازمه ی اهلیت استیفاء ، اهلیت تمتع است ؛ زیرا انسان باید دارای حقی باشد تا بتواند نسبت به آن اقدام کند . بر خلاف اهلیت تمتع ، بعضی از افراد دارای اهلیت استیفاء نیستند .
۳- موضوع معین مورد معامله
مورد معامله در قرارداد چیست ؟
شرط سوم صحت قرارداد ، مورد معامله می باشد . به مال یا عملی که موضوع انتقال یا تعهد ناشی از معامله قرار گیرد ، مورد معامله می گویند .
براساس مواد ۲۱۴ ، ۲۱۵ و ۲۱۶ قانون مدنی ، مورد معامله در انعقاد قرارداد باید دارای شرایط زیر باشد :
* مورد معامله مال یا عملی باشد که هر یک از طرفین قرارداد تعهد تسلیم و انجام آن را می کنند .
* مورد معامله باید مالیت داشته باشد ؛ یعنی در مبادلات روزانه مردم موضوع داد و ستد قرار گیرد و دارای ارزش مالی برای طرفین معامله باشد . مورد معامله باید دارای منفعت عقلایی باشد . به این معنا که مال یا عمل باید برای طرفین قرارداد فایده ای داشته باشد ؛ هر چند که این فایده ناچیز باشد . فایده مورد معامله باید مشروع باشد ؛ یعنی با قوانین و مقررات موضوعه و اعتقادات شرعی پذیرفته شده جامعه سازگار باشد .
* مورد معامله باید مبهم نباشد ؛ مگر در موارد خاصه که علم اجمالی به آن کافی می باشد .
منظور از کلمه ی مبهم که در ماده ۲۱۶ آمده است ؛ این است که مورد معامله هم باید معلوم باشد و هم معین که با این دو شرط دیگر مبهم نیست . و مخالف معلوم ، مجهول می باشد و مفهوم مخالف معین ، مردد قرار دارد .
* مورد معامله باید قابل انتقال باشد ؛ یعنی باید از لحاظ قانونی ، قابلیت نقل و انتقال بین طرفین قرارداد و معامله را داشته باشد و قانون این اجازه را به آنها بدهد .
* مورد معامله باید موجود باشد ؛ این شرط مربوط به معاملاتی است که موضوع آن مال معینی است .
* نکته : هرگاه معامله یا قرارداد ، موردی نداشته باشد ، آن معامله یا قرارداد باطل است .
۴- جهت معاملات در انعقاد قرارداد
جهت معامله ، هدف مستقیمی است که طرفین قرارداد بعد از معامله می خواهند به آن برسند . جهت معامله جنبه ی شخصی دارد و در هر معامله نسبت به هر کسی فرق دارد ؛ یعنی این مورد جنبهی نوعی ندارد .
* نکته : جهت تعهد یا سبب تعهد یا علت تعهد برخلاف جهت معامله می باشد ؛ یعنی جنبه ی نوعی دارد و در تمام معاملات مشابه ، یکسان است .
براساس ماده ۲۱۷ قانون مدنی ، در معامله لازم نیست جهت آن ذکر گردد ، اما اگر جهت را ذکر کنید باید مشروع باشد ، در غیر این صورت معامله یا قرارداد باطل است ، جهت نامشروع معامله سه حالت دارد :
۱- جهت نامشروع است و در قرارداد بیان شده که این قرارداد باطل است .
۲- جهت نامشروع است و در قرارداد بیان نشده ، اما طرفین قرارداد می دانند ، که این قرارداد نیز باطل است.
۳- جهت نامشروع است و بیان نشده و طرفین قرارداد نیز نمی دانند که در این صورت قرارداد صحیح است .
موارد پیشنهادی برای شما :
۱ – قرارداد کار چیست؟و محتوای این قرارداد چگونه باید باشد
۲ – مهریه یا صداق چیست و انواع مهریه در اسلام ؟
۳ – مهریه چیست ؟
ارسال دیدگاه